Stichting Oude Drentse Kerken

Stichting Oude Drentse Kerken Het verhaal begint eigenlijk al in 1934 toen de Stichting Het Drentse Landschap als één van 12 Provinciale Landschappen werd opgericht. Om in Drenthe een tegenkracht te bieden tegen het op grote schaal achteruitgaan van het oude Drentse cultuurlandschap in de meest brede zin. Hoewel natuurbehoud in de eerste decennia min of meer uit nood de meeste aandacht vroeg, waren de statuten al vanaf de oprichting veel breder. Gericht op behoud en bescherming van alles wat in Drenthe op het punt van natuur, bouwkunst, landschap en archeologie waardevol te noemen was. In de negentiger jaren van de vorige eeuw heeft HDL er principieel voor gekozen zich meer als erfgoedinstelling te ontwikkelen en is veel gerichter bijvoorbeeld monumenten gaan verwerven en beheren. Zij heeft inmiddels een zekere faam als monumentenzorger opgebouwd en is verantwoordelijk voor zo’n 250 gebouwen waaronder ca 60 Rijksmonumenten. In ons land zien we de afgelopen 30 jaar een teruggang in kerkbezoek en ledental van de kerken. In onze buurprovincies leidde dat al vroeg tot leegstand in vaak monumentale kerkgebouwen. Al in 1967 werd daarom in Groningen de Stichting Oude Groninger Kerken opgericht die momenteel zo’n 65 kerken in eigendom en beheer heeft. In Drenthe was de impact veel kleiner, met name omdat hier sprake was van een kleiner aantal kerken, behorend tot vaak grotere kerkelijke gemeenten. Toch deed de teruggang zich ook hier voelen, met name in de ven- en heideontginningsgebieden, waar veel kleine kerkjes uit de periode 1880-1930 aanwezig zijn. Het is tot op de dag van vandaag een groeiend probleem voor de krimpende kerkelijke gemeenten om voldoende bestuurskracht, middelen en kennis te genereren om de aan hen toevertrouwde kerken adequaat te onderhouden. Voor sommige gemeenten is dat eenvoudigweg een onmogelijke opdracht. Om leegstand en verval tegen te gaan werd HDL dan ook de vraag gesteld of zij bereid zou willen zijn een vangnet voor de buiten gebruik rakende kerken te zijn. Kerken behoren tot de meest kenmerkende gebouwen van onze gebouwde omgeving. Niet zelden bepalen zij het beeld van onze dorpen. Vanwege die beeldkwaliteit, de functie als landmark, vond onze Raad van Toezicht dat HDL zich mede verantwoordelijk moest voelen voor behoud van onze Drentse kerken. Gezien het grote financiële risico werd in 2003 besloten hiertoe een aparte, juridisch zelfstandige organisatie op te richten nl. de Stichting Oude Drentse Kerken. Met als oogmerk om zo mogelijk beeldbepalende kerken die vrij van gebruik komen in eigendom over te nemen en een nieuwe functie te geven. Onze insteek is om bij voorkeur zo min mogelijk kerken over te nemen en in te zetten op het continueren van het beheer door de oorspronkelijke kerkgemeenschap of zo mogelijk de brede dorpsgemeenschap. Pas als dat echt niet lukt komt de SODK in beeld. Inzet is om een kerkelijk gebruik zoveel mogelijk te behouden, al zou dat uitsluitend op zondagen zijn. Inmiddels heeft de SODK 4 kerken in eigendom. Het kleine kerkje in Gieterveen, de synagoge in Zuidlaren, de Hervormde kerken in Bovensmilde en Eext. De overdrachtsakte van de laatste wordt momenteel gereedgemaakt. Onze insteek is bij elke kerk de dagelijkse exploitatie in handen te geven van de lokale gemeenschap. De SODK, die een personele unie vormt met HDL onder dezelfde Raad van Toezicht, streeft allereerst naar restauratie om het gebouw in goede staat te brengen. Daarna wordt het om niet “verhuurd” aan de Plaatselijke Commissie of een Stichting “Vrienden van”. Zij zorgen voor de kerk en zoeken bijpassende bestemmingen in het sociaal-culturele domein. Daar zijn zij zelfstandig in en zij kunnen zelf de gebruiksmogelijkheden bepalen. De SODK neemt veelal wel deel aan het bestuur maar hooguit als toeziend voogd. Zij brengt bouwkundige kennis in, helpt wegwijs te worden in subsidie-land, ondersteunt met PR/Marketing en beleidsbeïnvloeding. Met als inzet om Damen tegen zo laag mogelijke kosten een duurzame exploitatie te realiseren. Dat vergt een flinke inspanning van de lokale gemeenschap die zo breed mogelijk betrokken moet zijn. In Zuidlaren, waar de synagoge door de Joods Liberale Gemeenschap wordt gebruikt en in Gieterveen lukt dat ook. Naast concreet behoud van kerkelijke gebouwen werpen we ons ook op als belangenbehartiger. Als beschermer van het Drentse Landschap is men ook begunstiger van de SODK. In ons kwartaalblad staan artikelen over de Drentse kerken en worden onze activiteiten zoals de Tour de Cimetières (een rondgang langs kerkhoven) onder de aandacht gebracht. Recent hebben we ook een tweetal publicaties het licht doen zien, nl. De Kerken van Drenthe en Godshuisjes. Via onze website (www.drentslandschap.nl/webwinkel zijn deze te bestellen. Momenteel is er in ons informatiecentrum in Orvelte een expositie over Godshuisjes te bezichtigen. Onze inzet is erop gericht op onze beeldbepalende kerken het kloppend hart van de dorpen te maken. Van betekenis voor zoveel mogelijk mensen en met een zo breed mogelijk maatschappelijk gebruik. Onze hoop is erop gevestigd om samen met de in nood verkerende kerkelijke gemeenten, op maat gesneden oplossingen tot behoud te bedenken. Het zou helpen om op zo vroeg mogelijke termijn op een open manier verkennend met elkaar in gesprek te gaan. En niet te wachten tot er sprake is van echte financiële nood en een vervallen kerk. De SODK, die deel uitmaakt van de Taakgroep Gebouwen van de PKN, staat altijd open voor een gesprek. Drs. E.W.G. van der Bilt SODK/HDL 11 juli 2012